Czym są środki ochrony osobistej?
Sprzęt, którego celem jest: ochrona nóg, rąk, głowy, twarzy, oczu, dróg oddechowych i słuchu.
Maski ochronne:
- Maski jednorazowe
- Półmaski filtrujące
- Pełnotwarzowe maski filtrujące
Maski jednorazowe:
Najczęściej stosowane są maseczki jednorazowego użytku. Ich zadaniem nie jest filtrowanie powietrza, lecz stwarzanie fizycznej bariery między błonami śluzowymi a potencjalnym zanieczyszczeniem.
Chronią przed większymi cząsteczkami, o średnicy powyżej 1 mikrometra (μm), a nie przed samymi wirusami o średnicy mierzonej w nanometrach (w przypadku koronawirusa jest to 60–140 nm).
Standardy takich maseczek określa norma europejska EN 14683, według której maseczki jednorazowe dzielimy na trzy rodzaje: typ I (skuteczność filtracji ≥ 95), typ II (skuteczność filtracji ≥ 98) oraz typ IIR (skuteczność filtracji ≥ 98)
Medycy, np. podczas operacji chirurgicznych, używają masek typu II i IIR. Składają się one z trzech warstw włókniny polipropylenowej. Maseczki typu IIR od maseczek typu II różnią się tym, że są odporne na przesiąkanie.
Jednorazowe maski nabierają wilgoci, w związku z czym nie nadają się do długiego noszenia. Powinny być zdejmowane po kilkunastu minutach od założenia. Po użyciu trzeba je wyrzucić. Osoby chore powinny nakładać takie maseczki, by zapobiegać rozpylaniu wirusa, znajdującego się w mikrokroplach pary wodnej, podczas mówienia czy kaszlu. Należy jednak pamiętać, że maski jednorazowe nie zapewniają pełnej szczelności, ponieważ są luźno dopasowane do twarzy.
Zalety masek jednorazowych:
- niska cena
- łatwa dostępność
- zgodne z ustawą
- zmniejsza ryzyko zainfekowania osób postronnych przez osobę noszącą maskę
Wady masek jednorazowych:
- konieczność częstej wymiany
- nie chroni osoby noszącej przed infekcjami
- nie nadaje się do dezynfekcji i ponownego użytku
- nie chronią oczu
Półmaski filtrujące:
Półmaski, które mają za zadanie zatrzymywanie pyłów zawieszonych w powietrzu i aerozoli, składają się nie tylko z materiału (o bardzo gęstym splocie), ale także z filtra oczyszczającego. Można znaleźć wśród nich modele zarówno jednorazowego, jak i wielokrotnego użytku (w tej grupie są maski antysmogowe). Rodzaj maski rozpoznaje się po oznakowaniu: R – do użytku wielokrotnego, NR – jednorazowe (maks. 8 godz. użytkowania). W maseczkach wielorazowych trzeba regularnie zmieniać filtr (co 28 dni lub częściej).
Zgodnie z normą PN-EN 149 możemy wyodrębnić półmaski o trzech klasach: FFP1 (najniższy poziom ochrony), FFP2 (średnia skuteczność) i FFP3 (duża skuteczność). Różnią się one granicą maksymalnego przecieku wewnętrznego (czyli nieszczelności wynikającej z niecałkowitego przylegania maski do skóry oraz przepuszczania powietrza przez zawór wydechowy). Dla maski FFP1 granica maksymalnego przecieku wewnętrznego wynosi 25 proc., dla FFP2 11 proc., natomiast dla FFP3 5 proc. Oznaczenia P1, P2 i P3 informują o klasie skuteczności filtracyjnej.
* maseczki FFP1 – ≥ 1 μm
* maseczki FFP2 – 0,5 ÷ 1 μm
* maseczki FFP3 – 0,3 ÷ 0,5 μm
Oznaczenia półmasek
Oznaczenia masek różnią się w zależności od kraju produkcji. W Chinach stosuje się oznaczenie KN, natomiast w USA – N (N95, N99, N97). Amerykańskie CDC do użytku medycznego podczas pandemii koronawirusa zaleca maskę N95, która pod względem stopnia zatrzymywania cząsteczek jest zbliżona do maski FFP2.
Zalety półmasek:
- zmniejszają ryzyko infekcji przy prawidłowej eksploatacji
- Maski klasy R mogą być używane wielokrotnie przy zachowaniu odpowiednich procedur
Wady półmasek:
- mogą zwiększać ryzyko infekcji przy nie zachowaniu zasad bezpiecznego noszenia
- nie chronią oczu
Maski pełnotwarzowe (maski przeciwgazowe)
Maski przeciwgazowe są niezbędnym elementem zabezpieczającym górne drogi oddechowe przed wszelkiego rodzaju zanieczyszczeniami. Dodatkowo chronią oczy i twarz przed szkodliwym wpływem czynników zewnętrznych. Dobrze dopasowana do kształtu czaszki oraz użyta w odpowiedni sposób w niebezpiecznych sytuacjach może nawet uratować życie.
Maski przeciwgazowe dzieli się na dwie główne grupy Pierwsza z nich grupuje maski filtracyjne, których działanie opiera się na oczyszczaniu wdychanego powietrza Do drugiej należą maski izolacyjne, które umożliwiają oddychanie tlenem zawartym lub wytworzonym w urządzeniach łączących się z maską.
Maski filtracyjne
Maska filtracyjna pobiera z otoczenia powietrze, a następnie dzięki specjalistycznym filtrom powoduje jego oczyszczenie z gazów, substancji toksycznych czy pyłów. Maski te składają się z części twarzowej, która zazwyczaj wykonana jest z miękkiej gumy lub silikonu. Posiada ona otwory wykonane z przezroczystego materiału umożliwiające patrzenie, a także zawory wdechowe i wydechowe. Nowsze modele masek są zaopatrzone w podwójny zawór wdechowy tak by zapewnić całkowite bezpieczeństwo podczas nabierania oddechu. Niektóre wersje posiadają również specjalistyczną membranę, która umożliwia komunikowanie się z innymi osobami. Można znaleźć również maskę zaopatrzoną w złącza pozwalające w bezpieczny sposób napić się płynów. Kolejną częścią maski filtracyjnej jest filtropochłaniacz, który stanowi najważniejszy element całego urządzenia. Umiejscowiony jest na dole maski i zazwyczaj wykonywany jest z cienkiej blachy. Maski przeciwgazowe tego typu są wyposażone także w specjalną torbę, umożliwiającą bezpieczne przechowywanie i transport maski. Mogą znajdować się w niej dodatkowe elementy, które umożliwią np. zabezpieczenie maski przed szronem lub umożliwią odkażanie całości.
Maski izolacyjne
Maski przeciwgazowe typu izolacyjnego całkowicie odcinają dostęp powietrza zewnętrznego do twarzy i dróg oddechowych. Do oddychania wykorzystuje się tlen pobierany z dołączonej butli, z której elastyczny przewód doprowadza powietrze wprost do maski. Składają się one z części twarzowej, która połączona jest z pochłaniaczem. Nie ma na niej żadnych zaworów. Ważnym elementem jest pochłaniacz regeneracyjny, wypełniony substancją chemiczną umożliwiającą uzyskanie tlenu. Kolejną niezbędną częścią maski izolacyjnej jest worek oddechowy, zaopatrzony w zawór usuwający nadmiar tlenu. Zazwyczaj wykonany jest z gumowanej tkaniny i zakłada się go na szyję użytkownika. Podobnie jak w przypadku maski filtrującej tutaj również w skład wyposażenia wchodzi torba do transportu, zawierająca dodatkowe elementy.
Działanie maski izolacyjnej jest całkowicie odmienne od funkcjonalności maski filtrującej. Maska izolacyjna przetwarza wydychany dwutlenek węgla i parę wodną w tlen. Zużyte wydychane powietrze gromadzi się w worku. Nabieranie wdechu powoduje jego przepływ przez pochłaniacz regeneracyjny, w którym za sprawą reakcji chemicznych z substancjami tam znajdującymi się, uzyskujemy tlen. W pochłaniaczach najczęściej używany jest ponadtlenek sodu lub ponadtlenek potasu. Zbędne gazy, powstające podczas reakcji są odprowadzane dostosowanymi zaworami. Warto wiedzieć, że pochłaniacz działa jednorazowo, a po użyciu należy go wymienić.
Rodzaje filtropochłaniaczy do masek przeciwgazowych
Symbole literowe i kody koloru stosowane do oznaczania filtrów i pochłaniaczy w zależności od ich przeznaczenia:
| Typ | Kolor oznakowania | Przeznaczenie |
| P | biały | pyły i aerozole ciekłe |
| A | brązowy | gazy i opary organiczne o temperaturze wrzenia powyżej 65°C |
| AX | brązowy | gazy i opary organiczne o temperaturze wrzenia poniżej 65°C |
| B | szary | gazy i opary nieorganiczne, z wyjątkiem tlenku węgla, np. chlor, siarkowodór |
| E | żółty | gazy i opary kwaśne, np. dwutlenek siarki |
| K | zielony | amoniak i organiczne pochodne amoniaku |
| SX | fioletowy | określone przez producenta substancje, tzw. pochłaniacz specjalny |
| NO | niebieski | tlenki azotu |
| Hg | czerwony | opary rtęci |
Wszystkie elementy pochłaniające dzieli się ponadto na trzy klasy ochronne:
- klasa 1 – pochłaniacze o niskiej pojemności sorpcyjnej, przeznaczone do ochrony przed gazami lub parami o stężeniu objętościowym w powietrzu nie przekraczającym 0,1% (1.000 ppm),
- klasa 2 – pochłaniacze o średniej pojemności sorpcyjnej, przeznaczone do ochrony przed gazami lub parami o objętościowym stężeniu w powietrzu nie przekraczającym 0,5% (5.000 ppm),
- klasa 3 – pochłaniacze o wysokiej pojemności sorpcyjnej, przeznaczone do ochrony przed gazami lub parami o objętościowym stężeniu w powietrzu do 1% (10.000 ppm).
Skuteczność filtracji wyznacza się wobec standardowych aerozoli tj. chlorku sodu i mgły oleju parafinowego. Elementy filtrujące dzieli się w zależności od skuteczności filtrowania na trzy klasy ochronne:
- klasa 1 – (oznaczenie P1) – skuteczność filtracji 80% – stosowane do ochrony przed cząstkami stałymi o niskiej toksyczności dla których NDS≥2mg/m3,
- klasa 2 – (oznaczenie P2) – skuteczność filtracji 94% – stosowane do ochrony przed cząstkami stałymi i ciekłymi o niskiej i średniej toksyczności dla których NDS≥0,05mg/m3,
- klasa 3 – (oznaczenie P3) – skuteczność filtracji 99,95% – stosowane do ochrony przed cząstkami stałymi i ciekłymi o wysokiej toksyczności dla których NDS<0,05mg/m3.
Przykład oznaczenia: AB1P3 – jest to pochłaniacz klasy 1 przeznaczony do gazów i oparów organicznych o temperaturze wrzenia powyżej 65°C (A) i gazów i oparów nieorganicznych (B) połączony z filtrem (P) klasy 3.
Zalety masek pełnotwarzowych
- ochrona ust,nosa i oczu
- ochrona dróg oddechowych
- niektóre filtropochłaniacze pozwalają na ciągłą pracę do 24 godzin przy pełnej skuteczności filtracji
- dobry stosunek cena/jakość
- maska wielokrotnego użytku
- wysoki stopień bezpieczeństwa przy prawidłowej eksploatacji
Wady masek pełnotwarzowych
- brak możliwości noszenia okularów (ew. używania soczewek kontaktowych)
- niezbyt komfortowe noszenie przy długich włosach
- utrudniona komunikacja – należy mówić głośniej i wyraźniej
- nie możliwe podrapanie się w razie swędzenia lub usunięcia np. włosa z twarzy
Materiały zgodne z ustawą
Materiały zgodne z ustawą takie jak gaza, szalik, golf itp. nie stanowią realnej bariery przed wirusami występującymi w powietrzu, w wypadku ochrony otoczenia przed wydychanym powietrzem powyższe materiały są skuteczne przez bardzo krótki czas. Po użytku bezwzględnie i niezwłocznie muszą zostać zutylizowane lub prawidłowo zdezynfekowane.
Rękawice jednorazowe (medyczne)
Tak jak w każdej branży, w sprzedaży dostępne są wyglądające podobnie produkty lepszej i gorszej jakości. Nawet jeśli na pierwszy rzut oka nie widać różnicy, należy dokładnie przeanalizować informacje na opakowaniu. Aby mieć pewność, że kupujemy pełnowartościowe rękawiczki należy przede wszystkim zwracać uwagę na oznakowania i atesty. Rękawice medyczne powinny być oznaczone znakiem CE i wyprodukowane zgodnie z normą EN 455. Norma składa się z czterech części:
- EN 455-1 – brak otworów, przez które mogą przenikać patogeny (bakterie, wirusy i inne),
- EN 455-2 – m.in. zapewnia odpowiednią rozciągliwość i odporność na rozrywanie,
- EN 455-3 – rękawice posiadają pozytywną ocenę biologiczną, a oznakowanie opakowania jest zgodne z testami,
- EN 455-4 – określa trwałość, np. 3 lata od daty produkcji.
Spełnienie wszystkich czterech części normy EN 455 daje najwyższą gwarancję bezpieczeństwa. Czasem równoznacznie zastępuje się cyfrę 4 zgodnością z Dyrektywą o Wyrobach Medycznych 93/42/EWG.
Rękawice lateksowe
Klasyczne rękawice medyczne wykonuje się z kauczuku naturalnego. Według ekspertów ten elastyczny materiał chroni przed krwiopochodnymi patogenami oraz częścią niebezpiecznych chemikaliów. Problememem okazują się alergizujące białka występujące w koloidalnym roztworze kauczuku, z którego powstaje lateks.
Rękawice nitrylowe
Kauczuk akrylonitrylo-butadienowy jest syntetycznym tworzywem, które nie powoduje reakcji alergicznych. Rękawice wykonane z nitrylu są delikatniejsze niż lateksowe, również jest to produkt odporny na ścieranie i rozdarcia. Zaletą korzystania z takich rękawic jest większe czucie w palcach. Dodatkowym atutem jest wyższa odporność na przekłucie. Rękawice nitrylowe zyskały przewagę nad lateksowymi w przemyśle, ponieważ są odporniejsze na substancje chemiczne, takie jak oleje, smary i rozpuszczalniki. Względem odporności na substancje chemiczne oferują znacznie lepszą ochronę od rękawic lateksowych.
Rękawice winylowe
Bardzo wytrzymałe rękawice medyczne wykonuje się z plastyfikownego polichlorku winylu, czyli popularnego PCV. Winyl dobrze chroni przed środkami i preparatami chemicznymi, a także przed skażeniem płynami ustrojowymi (m.in. krwią). Na ogół te rękawice mają niższą odporność na wirusy i grzyby od rękawic lateksowych i nitrylowych, dlatego używa się ich w diagnostyce, badaniach lekarskich i czynnościach terapeutycznych. Chronią także przed olejami, tłuszczami oraz ozonem. Taki produkt traci jednak elastyczność kosztem wytrzymałości. Z jednej strony oznacza to łatwość rozdarcia, z drugiej, konieczność doboru idealnego rozmiaru. Zbyt małe będą nie do założenia, zbyt duże nie zapewniają dostatecznej ochrony.
Rękawice foliowe
Rękawice wykonane z polietylenu stanowią podstawową ochronę podczas prac niskiego ryzyka. Pełnią raczej funkcję doraźnej bariery, niż skutecznego zabezpieczenia. Większość rękawic tego typu dopuszczona jest do kontaktu z żywnością (poświadczenie PZH).
Z własnego doświadczenia, użytkowania (z materiałami niebezpiecznymi) rekomenduję rękawice nitrylowe bezpudrowe/beztalkowe.